Αναμφισβήτητα, λοιπόν, η άποψη του εθνικισμού ενέπνευσε την συλλογή της λαϊκής τέχνης, την αναβίωση των παλαιών επών ως εθνικά, αλλά και την δημιουργία νέων επών σαν να ήταν παλαιά.
Πολύ χαρακτηριστικό και αντιπροσωπευτικό είναι και το παράδειγμα των παραμυθιών, με ιστορίες αυτού του είδους να εκφράζουν την αρχέγονη φύση ενός λαού, καθώς τα παραμύθια μιας χώρας είναι ιδιαιτέρως αντιπροσωπευτικά αυτής, με μια λειτουργία προστατευτική έναντι της διαπολιτισμικής επιρροής. Επίσης, πολλοί καλλιτέχνες και συγγραφείς για να εκφράσουν το εθνικιστικό τους συναίσθημα επέστησαν το ενδιαφέρον τους στην λαογραφία και στα λαϊκά τραγούδια των πατρίδων τους, γεγονός που αποδεικνύει για πολλοστή φορά ότι η παράδοση και οι λαϊκές αξίες, τράφηκαν, άνθησαν, αναπτύχθηκαν και διατηρήθηκαν μέσω του Ρομαντικού Κινήματος, και ιδιαίτερα του Ρομαντικού Εθνικισμού.
Επισημαίνεται, δε, ότι στον Ρομαντικό Εθνικισμό θεωρείται φυσικό ότι το κράτος αντλεί πολιτική νομιμότητα ως μια οργανική συνέπεια της ενότητας εκείνων που κυβερνά. Στοιχεία της ενότητας αυτής είναι η γλώσσα, η φυλή, ο πολιτισμός, η θρησκεία, καθώς και τα ήθη και τα έθιμα του έθνους, στην αρχέγονη αίσθηση εκείνων που γεννήθηκαν εντός αυτής της κουλτούρας, κυρίαρχη πεποίθηση μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων ειδικά στις δυο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο το πνευματικό κίνημα αυτό διαδραμάτισε σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στην εθνική αφύπνιση πολλών λαών της κεντρικής Ευρώπης, τα οποία δεν είχαν δικό τους εθνικό κράτος, μέσω της δημιουργίας εθνικού αισθήματος, το οποίο οδήγησε στην ανεξαρτητοποίηση διαφόρων εθνών από τον ξένο ζυγό. Προς αυτή την κατεύθυνση, και συγκεκριμένα στην αποκρυστάλλωση της εθνικής ταυτότητας διαφόρων λαών, συνέβαλε τα μέγιστα η αναβίωση και η επανερμηνεία αρχαίων μύθων, εθίμων και παραδόσεων από ρομαντικούς ποιητές και ζωγράφους.
Ως εκ τούτου, δημοφιλή θέματα στις τέχνες της περιόδου εκείνης ήταν η έννοια του πατριωτισμού και του εθνικισμού, η επανάσταση και ο ένοπλος αγώνας για ανεξαρτησία. Το «αίμα» συνδέεται άμεσα με τη γη και η φυλή χάνει την αυθεντικότητα της εάν θεωρηθεί αποκομμένη από το φυσικό της τοπίο, το οποίο την καθιστά αυτό που είναι, ενώ ο πολιτισμός προκύπτει από την οργανική σύνδεση του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Εν αντιθέσει με τον Διαφωτισμό που επιχείρησε να εξαντικειμενίσει και να απομαγεύσει την φύση, αλλά και με τον μαρξισμό, ο οποίος την αντιλήφθηκε ως εργαλείο ή ως ύλη προς μετασχηματισμό, ο Ρομαντικός Εθνικισμός αντιμετωπίζει την φύση ως ποιητική αρχή και δύναμη, η οποία μορφοποιεί τον άνθρωπο και κατά συνέπεια προηγείται αυτού οντολογικώς. Ο άνθρωπος έξω από την φύση παύει να είναι αυτό που είναι και η απομάκρυνση του από αυτή ευθύνεται για τα διάφορα επερχόμενα «δεινά» που τον δοκιμάζουν, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το σημερινό παρά φύσιν πολίτευμα της δημοκρατίας, την αστικοποίηση και την ανεξέλεγκτη βιομηχανική και τεχνολογική πρόοδο.
Στα Βαλκάνια, οι ρομαντικές απόψεις για μια σύνδεση με την Κλασική Ελλάδα, οι οποίες ενέπνευσαν τον Φιλελληνισμό, ενστάλαξαν την ιδέα της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ εκείνη την κρίσιμη περίοδο, η«Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια» μετατράπηκαν σε επείγουσα ανάγκη. Ως φυσικό επακόλουθο, πολλά εθνικά έπη και ποιήματα παρήχθησαν ή αναβίωσαν, καθώς αντικατόπτριζαν το εθνικό πνεύμα.
Συνεπώς, όπως φαίνεται άλλωστε από όσα προαναφέρθηκαν, από αρχαιοτάτων χρόνων οι μεγαλύτεροι ποιητές, δραματουργοί και συγγραφείς διηγημάτων και μυθιστορημάτων, εμπνέονταν από τις αιώνιες αξίες του Έθνους, της Φυλής, της Πίστης, της Οικογένειας και του Πατρώου Πολιτισμού, δημιουργώντας έτσι το πρώτο θεμέλιο της εθνικιστικής σκέψης, το εθνικό συναίσθημα. Δημιούργησαν έργα αναμφισβήτητης αξίας και καλαισθησίας με διάχυτη την αύρα του πατριωτισμού, του ηρωικού τρόπου ζωής, της πίστης στην παράδοση και της προσφοράς στην λαϊκή κοινότητα. Πολέμησαν τις δίδυμες υλιστικές βιοθεωρίες καπιταλισμού και κομμουνισμού, όπου όλα ερμηνεύονται με οικονομικούς όρους, η άνοδος των μαζών ισοπεδώνει τις ξεχωριστές προσωπικότητες (ήρωες, καλλιτέχνες, επιστήμονες, φιλοσόφους) και η τέχνη είναι καταναλωτικό αγαθό ή κομματικό όργανο. Ακόμη, αντιτάχτηκαν στην καταστροφή της θρησκείας από την επιστήμη και αρνήθηκαν την γραμμική ιστορία και την άποψη ότι η σημερινή κοινωνία με την αποθέωση της επιστήμης αποτελεί «πρόοδο» ή τον κολοφώνα του ανθρώπινου πολιτισμού. Αντίθετα, δέχτηκαν την κυκλική – οργανική άποψη περί Ιστορίας (γέννηση, ανάπτυξη, παρακμή και θάνατος) που υπάρχει σε όλους τους παραδοσιακούς πολιτισμούς. Υποστήριζαν ότι το Έθνος είναι ένας οργανισμός, που για να τον γνωρίσουμε πρέπει να σκύψουμε στις ρίζες του, στην Ιστορία του.
Αυτή ακριβώς είναι και η προσφορά της παράδοσης. Η εθνική παράδοση δεν είναι κάτι που περιορίζεται στο παρελθόν, καθώς η λειτουργική της αξία εκτείνεται τόσο στο παρόν, όσο και στο μέλλον. Αναφέρεται στον πνευματικό και ιστορικό βίο του έθνους, φανερώνει τις κοινές ρίζες των μελών του και διαμορφώνει την εθνική του ταυτότητα, οδηγώντας σε εθνική αυτογνωσία. Τροφοδοτεί την εθνική συνείδηση, αναπτύσσει το αίσθημα του πατριωτισμού και την εθνική ευθύνη, προϋποθέσεις απαραίτητες για να μπορέσει κάποιος να βιώσει αγάπη για την πατρίδα του και να συνειδητοποιήσει τις υποχρεώσεις του απέναντι της, σφυρηλατώντας την εθνική συνοχή και την ενότητα που απαιτείται για να αντιμετωπιστεί κάθε κίνδυνος που απειλεί το έθνος. Στην ουσία της, λοιπόν, η παράδοση αποτελεί την πυξίδα που διαθέτει το έθνος στην μελλοντική εξελικτική του πορεία, παρέχοντας τα σημεία αναφοράς και τα πρότυπα που έχει ανάγκη.
Στην σημερινή εποχή, σε αυτή την σκοτεινή εποχή του πνεύματος, η παρακμή λατρεύεται ως κάτι «μοντέρνο» και «προοδευτικό». Η μοντέρνα αφηρημένη τέχνη περιφρονεί την ιδέα του «Κόσμου» και το δήθεν χάσμα των γενεών αποκόβει τη νεολαία από την παράδοση, ενώ οι πολυφυλετικές κοινωνίες ισοπεδώνουν τα έθνη, τις φυλές και τους πολιτισμούς. Πίσω από αυτή την παρακμή βρίσκεται η πλουτοκρατία, η κυριαρχία του χρήματος και η εξουσία του αστικού τρόπου σκέψης.
Αντιθέτως, οι εθνικιστές, εξεγειρόμενοι ενάντια στον σύγχρονο κόσμο, ζητούσαν να κρίνονται οι άνθρωποι και οι κοινωνίες όχι βάσει οικονομικών, αλλά βάσει πνευματικών κριτηρίων. Επιδίωκαν να εξυψώσουν τον άνθρωπο από την παρακμή στην οποία ζούσε, κηρύττοντας τον ηρωικό βιταλισμό, ενώ υπήρξαν λάτρεις της φυλετικής ψυχής, που αποτελεί τον γεννήτορα του ιδιαίτερου πολιτισμού κάθε λαού. Αντιτάχτηκαν στον δυτικό δυϊσμό, αναζητώντας μια καθολική ζωή σκέψης και δράσης, όπου ο κόσμος της λογικής και της τάξης θα μπορεί να συνυπάρχει αρμονικά με τον κόσμο των συναισθημάτων και των ενστίκτων. Έτσι, ο Εθνικισμός έγινε το όχημα μέσω του οποίου διοχετεύθηκε ολόκληρος ο φιλοσοφικός και λογοτεχνικός ιδεαλισμός και αντι-υλισμός, ενώ υπήρξε πάντοτε αυτή η πνευματική αριστοκρατία που συνδύαζε το ξίφος με την πένα και την παράδοση.
