Ωστόσο, το πλέον κεφαλαιώδες ζήτημα που επιδίωξαν να εξετάσουν οι αρχαίοι μας πρόγονοι ήταν η καταγωγή του ανθρώπινου είδους, με πλήθος μύθων να περιγράφει την δημιουργία του ανθρώπινου όντος από την μίξη διάφορων στοιχείων της φύσης. Από την άλλη πλευρά, οι Αθηναίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους αυτόχθονες, με παρόμοιες αντιλήψεις να διατυπώνονται και για άλλους λαούς από τον Ηρόδοτο και τον Εκαταίο. Επίσης, σχετικό χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και ο ιστορικός Φερεκύδης ο Αθηναίος, ο οποίος είχε προβεί στην συγγραφή ενός βιβλίου με θέμα την αρχαία ιστορία των Αθηναίων, υπό τον τίτλο«Αυτόχθονες». Ακόμη, πολλές αναφορές στην αυτοχθονία των Αθηναίων κάνει και ο τραγικός φιλόσοφος Ευριπίδης, στην τραγωδία «Ίων». Εκτός από τους Αθηναίους, όμως, στην αυτοχθονία τους πίστευαν και οι Αρκάδες και οι Θεσσαλοί. Όμως, ακόμα και αν ήταν αυτόχθονες, το ερώτημα που αναδυόταν τώρα ήταν πως εμφανίστηκαν οι πρώτοι άνθρωποι εκεί.
Ο Βάρρων και ο Σενσορίνος αναφέρονται σχετικά, λέγοντας πως μετά τον Πυθαγόρα η πλειοψηφία των φιλοσόφων υποστήριζε την πρώτη άποψη, ενώ ο απλό λαός την δεύτερη. Η γη θεωρούνταν κυριολεκτικά η μητέρα των κατοίκων της. Οι γενάρχες, που θεωρούνταν οι πρώτοι άνθρωποι ουσιαστικά, ονομάζονταν γηγενείς, δηλαδή γεννηθέντες από την γη. Ο Πίνδαρος σε ένα απόσπασμα του έργου του κάνει αναφορά σε δύο τέτοιους άνδρες, που λεγόταν ότι γεννήθηκαν από την γη, ενώ για άλλους γενάρχες γινόταν αναφορά από τον Πλάτωνα, τον Ευριπίδη και τον Παυσανία. Πρόκειται για μυθολογίες που περιπλέκονταν με τους θεούς, όπως φαίνεται με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο στην «Θεογονία» του Ησίοδου. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα λόγια της Πηνελόπης, η οποία έλεγε στον Οδυσσέα ότι φαίνεται «ξένος», και συνεπώς όχι γεννηθείς από τα δέντρα και τις πέτρες της περιοχής. Ανάλογοι μύθοι περί καταγωγής των ανθρώπων από τα δέντρα υπάρχουν πολλοί, ενώ ζωογόνα δύναμη θεωρείτο ότι είχε και ο αέρας. Ακόμη, πηγή της ζωής θεωρούνταν το αίμα και περισσότερο τα αναπαραγωγικά όργανα, όπως άλλωστε φαίνεται και από τις φαλλικές τελετές που λάμβαναν χώρα κατά την αρχαιότητα.
Ειδικότερα, ως γενάρχης αναφέρεται ο Δευκαλίων με την σύζυγο του Πύρρα, που είχαν γλιτώσει από τον κατακλυσμό, καθώς επίσης και ο Προμηθέας και η Πανδώρα. Επιπροσθέτως, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι η πόλη των Αθηνών προϋπήρχε για χιλιάδες χρόνια πριν τον Σόλωνα, και κατ’ επέκταση και ο άνθρωπος. Στα έργα, δε, του Πλάτωνα «Τιμαίος» και «Νόμοι», ο φιλόσοφος θεωρεί ότι η ανθρωπότητα ακολουθεί κύκλους και ανασυντάσσεται συνεχώς έπειτα από φυσικές καταστροφές, παρατηρώντας ότι η ανθρωπογένεση εξηγείται με μια μίξη μύθου και επιστημονικών στοιχείων ταυτόχρονα.
Στην Ιωνία, όμως, κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ., παρατηρείται για πρώτη φορά η ανάπτυξη της επιστήμης σε ορθολογικά πλαίσια, με τον Αναξίμανδρο, ως προπομπό της εξελικτικής θεωρίας, να είναι ο πρώτος που κάνει αναφορά στην έννοια της μεταμόρφωσης, στοιχείο που εντοπίζουμε στους «Στρωματείς»του ψευδο-Πλούταρχου. Ειδικότερα, αναφέρει ότι εντός του νερού υπάρχουν όντα σαν ψάρια, τα οποία σταδιακά μεταμορφώθηκαν και πέρασαν στην ξηρά, ενώ ο Ξενοφάνης σε κάποιο απόσπασμα του έργου του«Περί Φύσεως», αναφέρει ότι η ζωή προήλθε από την γη και το νερό. Ακόμη, όπως μας πληροφορεί ο Σενσορίνος, ο Παρμενίδης υποστηρίζει ότι τα έμβια όντα γεννιούνται από την γη και το νερό, που τα ζεσταίνουν οι ακτίνες του ήλιου, τα οποία όμως δεν δημιουργούνται αμέσως, αλλά κατά κομμάτια, με τα μέλη αυτά να ενώνονται, δημιουργώντας τον οργανισμό.
Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι, εντούτοις, προβαίνουν στην διάκριση του ανθρώπου από τα υπόλοιπα ζώα, με την πλειοψηφία των περιπτώσεων να φρονεί ότι ο άνθρωπος υπάρχει αιώνια και είναι περιττή η μελέτη της γένεσης του, άποψη την οποία συμμερίζεται και ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Από την άλλη πλευρά, ο φιλόσοφος Εμπεδοκλής υποστηρίζει την ενότητα της φύσης, με όλα τα έμβια όντα να δημιουργούνται από την μίξη των τεσσάρων φυσικών στοιχείων, της γης, του νερού, του αέρα και της φωτιάς, έχοντας κοινή καταγωγή. Πρόκειται για μια διαδικασία που εξελίσσεται σταδιακά, δίνοντας τις διάφορες μορφές ζωής. Τα μέλη δημιουργούνται χωριστά και ενώνονται για να δημιουργήσουν τους οργανισμούς, ενώ η γη και το νερό ενώνονται, και έπειτα ανυψώνονται από ένα εσώτερο πυρ.
Μια διαφορετική άποψη παρατίθεται από τον Αναξιμένη, κατά τον οποίο ο αέρας ζεσταίνει και δίνει ζωή στην γη, θεωρία η οποία τυγχάνει της αποδοχής και του Αρχέλαου, και πιθανότατα και του δασκάλου του Αναξαγόρα. Επίσης, ο Δημόκριτος, σύμφωνα με τον Σενσορίνο, πίστευε ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από την μίξη του νερού και της γης, και ότι ο κόσμος κατοικήθηκε σταδιακά, μια άποψη που πιθανολογείται ότι αποδεχόταν και ο Λεύκιππος. Αρκετοί τίτλοι βιβλίων και ονόματα φιλοσόφων που ασχολήθηκαν με το ζήτημα της γένεσης της ζωής έχουν διασωθεί, αλλά την ίδια τύχη δεν είχαν και οι απόψεις που διατύπωσαν.
Ωστόσο, ο Πλάτωνας στο έργο του «Τίμαιος» διατυπώνει τελείως διαφορετικές απόψεις, απομακρυνόμενος από την φυσική φιλοσοφία και θέτοντας την αρχή των όντων στους θεούς, οι οποίοι έφτιαξαν κάθε μέλος του ανθρώπου με κάποιον σκοπό. Στον Αριστοτέλη, δε, η ανθρωπογένεση εξαφανίζεται, καθώς περιγράφει τους διάφορους λαούς ως έχουν, θεωρώντας ότι δεν πρόκειται να αλλάξουν ποτέ. Έτσι, με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη τίθεται τέλος σε κάθε σκέψη σχετικά με το ζήτημα, οι Στωικοί και οι Αλεξανδρινοί δεν προβαίνουν σε καμία σαφή θεωρία ανθρωπογένεσης, ενώ στον Λουκρήτιο εντοπίζεται διαδεδομένη στον απλό λαό η θεώρηση ότι η ζωή δημιουργήθηκε από την γη.
Αντεπίθεση
