Μια από τις σημαντικότερες «στιγμές» στην ιστορία της αριστεράς στην Ελλάδα, αποτελούν τα γεγονότα των Τρικάλων του 1925. Σύμφωνα λοιπόν, με την αριστερή ιστοριογραφία, εργάτες και αγρότες, έπειτα από πρόσκληση της Ένωσης Παλαιών Πολεμιστών, και του Εργατικού Κέντρου Τρικάλων, συγκεντρώθηκαν κατά χιλιάδες στην πλατεία των Τρικάλων, και πορεύτηκαν στην Νομαρχία. Αφορμή –σύμφωνα πάντα με την αριστερή ιστορική άποψη- της κινητοποίησης, ήταν το αίτημα της απαλλοτρίωσης των χωραφιών στην περιοχή του Καστρακίου που ανήκαν στις Ιερές Μονές των Μετεώρων. Η πορεία που κατέληξε στην Νομαρχία, πνίγεται στο αίμα, αφού ξεσπούν επεισόδια, οι στρατιώτες που καλούνται σε ενίσχυση από την Χωροφυλακή, αρνούνται να πυροβολήσουν «τα αδέλφια τους, τους εργάτες και αγρότες» και «ένας λόχος αξιωματικών» πυροβολεί «κατά του άοπλου πλήθους». Αποτέλεσμα, νεκροί και τραυματίες. Οι όλες κινητοποιήσεις είχαν την αμέριστη συμπαράσταση του τοπικού πληθυσμού. Αυτή σε γενικές γραμμές είναι η άποψη της αριστεράς, η οποία τείνει να θεωρηθεί και ως η ιστορικά σωστή.
Συνέβησαν όμως έτσι τα γεγονότα; Μέσα από αυτή την μικρή μελέτη, που βασίζεται στα δημοσιεύματα του τοπικού τύπου, αφού οι συντάκτες των τοπικών εφημερίδων ήταν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων, θα προσπαθήσουμε να αναζητήσουμε την ιστορική αλήθεια.
Πράγματι, την εποχή εκείνη, οι αγρότες της περιοχής του Καστρακίου βρίσκονταν σε αντιπαράθεση με τα μοναστήρια των Μετεώρων για το θέμα της απαλλοτρίωσης των χωραφιών. Οι κινητοποιήσεις είναι δυναμικές και τις στηρίζει η Ένωση Παλαιών Πολεμιστών, η οποία ελέγχεται από το ΚΚΕ, και ο Πρόεδρος της Ένωσης, είναι ο Γιώργης Σιάντος, κατοπινός Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ την περίοδο της κατοχής. Τα ελάχιστα μέλη της, είναι βετεράνοι των πολέμων της περιόδου 1912-22, και είναι εξοπλισμένα με περίστροφα και πιστόλια(1). Γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Τρικάλων, είναι ο κουνιάδος του Σιάντου, Νικόλαος Μέλλος, στέλεχος του ΚΚΕ επίσης. Η μεγαλύτερη δύναμη της τοπικής Χωροφυλακής, έχει μετακινηθεί προς το Καστράκι, για την αντιμετώπιση των κινητοποιήσεων, και στην πόλη των Τρικάλων έχουν απομείνει ελάχιστοι άνδρες της.
Λίγες μέρες πριν το συλλαλητήριο των Τρικάλων, ο Ν. Μέλλος, μαζί με τον σιδηροδρομικό υπάλληλο Καρβούνη συλλαμβάνονται. Αφορμή της συλλήψεως, είναι η διακίνηση προκηρύξεων του ΚΚΕ, που ζητούν την αυτονόμηση της Μακεδονίας. Το περιεχόμενο των προκηρύξεων προκαλεί αποτροπιασμό στην τοπική κοινωνία, αφού τόσο τα Τρίκαλα, όσο και η υπόλοιπη Θεσσαλία, είχαν προσφέρει ποταμούς αίματος στους Βαλκανικούς πολέμους. Στην εφημερίδα «Θάρρος» των Τρικάλων με ημερομηνία 1ηΦεβρουαρίου 1925 διαβάζουμε μεταξύ άλλων: «Παρ’όλην την προφυλάκισιν του γραμματέως του ενταύθα Εργατικού Κέντρου και την κατάσχεσιν των εντεύθεν αποστελλομένων εις Καρδίτσαν κομμουνιστικών προκυρήξεων, προχθές την νύχταν διενεμήθησαν εις όλας τας οικίας της πόλεως αι προκηρύξεις. Ερωτώμεν τους κυρίους κομμουνιστάς. Διατί να αυτονομηθεί η Ελληνική Μακεδονία; Δεν είναι Ελληνικός ο πληθυσμός της;».
Την επομένη διεξάγεται η εβδομαδιαία αγορά στα Τρίκαλα. Από το βράδυ της Κυριακής έχουν μοιραστεί στην πόλη προκηρύξεις που καλούν σε εξέγερση τον λαό. Προς την λήξη της εβδομαδιαίας αγοράς, περίπου το μεσημέρι, ξεκινούν τα επεισόδια: «Περί την 1.30 μ.μ χθές ένας μικρός όμιλος κομμουνιστών ενεφανίσθη εις την κεντρικήν πλατείαν με μιαν μαύρην σημαίαν. Η εμφάνισις της μαύρης σημαίας ήτο αρκετή να προκαλέσει την περιέργειαν των χωρικών. Και εντός ολίγου εσχηματίσθη μεγάλη μάζα περιέργων. Συγχρόνως όμως, συνεγκεντρούντο και μεμυημένοι κομμουνισταί». Τον λόγο παίρνει ο κουρέας Σπύρος Καραγκούνης,(2) «αναπτύσσων κομμουνιστικάς θεωρίας και ιδέας» ενώ οι συγκεντρωμένοι φωνάζουν συνθήματα όπως «Κάτω ο στρατός», «Κάτω η Μακεδονία» Μιλά επίσης και η Θωμαή Κυρίτση, που κρατά την μεγάλη μαύρη σημαία. «Μετά τον λόγον του κουρέως, εξεκίνησαν κατευθυνόμενοι προς την Νομαρχίαν. Η μικρά αστυνομική δύναμις, προ της κεντρικής σιδηράς γέφυρας, δεν κατέστη δυνατόν να τους απαγορεύση την διέλευσιν. Και όταν είδον οι επικεφαλής την υποχώρησιν των αρχών, απεθρανσύθησαν περισσότερον. Αλλά και οι περίεργοι παρηκολούθουν πλέον τους φωνασκούντας τελείως ανύποπτοι,και μη φανταζόμενοι, ότι οι κομμουνισταί θα έφθαναν εις τα άκρα». Κάποιοι αγρότες στο θέαμα των σκηνών που διαδραματίζονταν αντιδρούν. Ένας από αυτούς, ο Κακάνας, παροτρύνει τους χωρικούς να μην συμμετάσχουν στην πορεία, ενώ με λίγους ακόμη χωρικούς ορμά και σκίζει την μαύρη σημαία: «Μια ομάς αγροτών υπό τον κ. Κακάναν παρότρυνεν τους αγρότας να μην ακολουθήσουν διαφωτίζουσα αυτούς, έσπευσε δε και καταξέσχισε την μαύρην σημαίαν». Οι συγκεντρωμένοι, περίπου 800 άτομα, φωνάζοντας συνθήματα όπως: «Κάτω ο στρατός» «Κάτω η πόρνη πατρίδα» «Κάτω η Μακεδονία», κατευθύνονται τελικά στην Νομαρχία, με στόχο να επιδώσουν ψήφισμα. Τα αιτήματα του ψηφίσματος είναι:
- «Άμεσον ανάκλησιν σταλέντος Καστράκιον στρατού.
- Άμεσον απόλυσιν συλληφθέντων, φυλακισμένων ηγετών εργατοαργροτικής τάξεως και δη, γραμματέα Κεντρικής Ενώσεως Μέλλον, σιδηροδρομικών Καρβούνην.
- Επαναφορά εξορίστων άμεσον,
- Άμεσον απαλλοτρίωσιν μοναστηριακών κτημάτων, τσιφλικίων, αυτοκαλλιεργουμένων, χωρίς αποζημίωσιν εις ακτήμονας εφέδρους, και παροχή γεωργικών εργαλείων, σπόρου, λιπασμάτων,
- Την μη εφαρμογήν νέου δασμολογίου πλήττοντος λαϊκάς τάξεις,
- Άμεσον διάλυσιν φασιστικών οργανώσεων και καταδίωξιν οργανωτών (3),
- Καταδίκην εις θάνατον καταχραστών, σακαράκιδων λαϊκού ιδρώτος,
- Πλήρη ελευθερία συνελεύσεων και συγκεντρώσεων,
- Καταβολήν φόρου εκ πολέμου ευκόλως πλουτίσαντας,
- Επίσης κυβέρνησις παύσει προπαρασκευήν πολέμου καθόσον εφαρμόσωμεν σύνθημα πόλεμος κατά πολέμου.»
Οι συγκεντρωμένοι φτάνουν τελικά στην Νομαρχία. Ο Νομάρχης αν και ασθενής, κατά σύμπτωση εκείνη την ώρα βρίσκεται στο γραφείο του. Επίσης παρών είναι και ο αντιεισαγγελέας Πιπερίδης, όπου προσπαθεί, μάταια, να καθησυχάσει τους διαδηλωτές. Η ελάχιστη δύναμη της Χωροφυλακής αρχίζει να λιθοβολείται, και πυροβολεί στον αέρα για εκφοβισμό, χωρίς αποτέλεσμα. Συγκροτείται επιτροπή, η οποία θα ανέβει στο κτήριο για να επιδώσει το ψήφισμα. Την επιτροπή αποτελούν η κουνιάδα του Σιάντου, και αδελφή του Γραμματέα του Εργατικού κέντρου Ν. Μέλλου, η Βούλα Μέλλου, καθώς και οι: Ιφιγένεια Καραγκούνη,(συγγενής του κουρέα-ομιλητή), η Γιαννούλα Κρανιά, η Θωμαϊς Κυρίτση, «και 3-4 άλλαι Ισραηλίτιδες ράπτριαι». Κανένα μέλος της επιτροπής δεν είναι αγρότισσα.
Ανεβαίνοντας στο κτήριο, τα μέλη της επιτροπής, πιάνουν τον νομάρχη από τα μαλλιά, και τον βγάζουν στον εξώστη του κτηρίου, απαιτώντας να αποδεχθεί το ψήφισμα. Ταυτόχρονα καταστρέφουν το γραφείο του, ενώ οι διαδηλωτές έξω από το κτήριο πετούν πέτρες και σπάνε τα τζάμια του κτηρίου. Την ίδια στιγμή φτάνει στο χώρο δύναμη στρατού, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Καβράκο, ο οποίος προσπαθεί να ηρεμήσει τα πράγματα, χωρίς αποτέλεσμα. Η λεπτομερής περιγραφή έχει ως εξής: «...τα πλήθη κάτωθεν της Νομαρχίας εμαίνοντο. Οι λιθοβολισμοί κατά των αξιωματικών από στιγμής εις στιγμήν επυκνούντο. Ήρχισαν οι λιθοβολισμοί κατά της Νομαρχίας, της οποίας αι υαλοπίνακες εθραύσθησαν ακαρεί. Μάτην ο στρατός επροσπάθει να τους καθυσηχάση. Εντός ολίγου η επίθεσις εγενικεύθη κατά του στρατού. Και όχι μόνον δια λίθων, αλλά και δια πιστολίων, τα οποία έφερον οι προπαρασκευάσαντες τας θλιβεράς σκηνάς. Οι στρατιώται εδέροντο κυριολεκτικώς και εκινδύνευον να τους αρπάξουν τα όπλα. Την στιγμήν εκείνην ο Συνταγματάρχης κ. Καβράκος κατήρχετο την κλίμακα της Νομαρχίας δια να δώσει οδηγίας να απομακρυνθεί ο στρατός, ελπίζων δια του τρόπου τούτου ότι θα κατηύναζε τα εξαγριωμένα πνεύματα[…].δεν επρόφθασεν όμως να κατέλθει την κλίμακα και έξω ήρχισε μάχη πλέον. Ένας στρατιώτης του οποίου μια πέτρα του έσπασεν τα δόντια, θυμωθείς επυροβόλησεν εις το κρέας. Οι άλλοι συνάδελφοι του τον εμιμήθησαν. Αλλά και οι κομμουνισταί, εξεκένωσαν τα περίστροφα των. Η μάχη είχε αρχίσει πλέον. Ο κόσμος, οι περισσότεροι των οποίων είχον ακολουθήσει εν αγνοία των προθέσεων των δημιουργών των σκηνών, ετράπην εις φυγήν. Συγχρόνως το επί της κεντρικής σιδηράς γέφυρας πολυβόλον, δια να μην τραπούν οι ταραξίαι εις την πόλιν, ήρχισε να βάλλει εις τον αέρα. Μετ’ ολίγας στιγμάς, όλαι αι πλατείαι, αι πλήθουσαι κόσμου περιέργων ηρημώθησαν». Απολογισμός της συμπλοκής είναι έξι νεκροί, όλοι από την πλευρά των διαδηλωτών, οι οποίοι όμως, όπως αποδείχτηκε, στην συντριπτική τους πλειοψηφία βρέθηκαν στο χώρο των επεισοδίων είτε από σύμπτωση, είτε από περιέργεια. Οι τραυματίες ήταν δεκάδες και από τις δύο πλευρές.
Οι συλληφθέντες ως πρωταίτιοι έφτασαν του 33. Ανάμεσά τους και κάποια μέλη της Ισραηλιτικής κοινότητας των Τρικάλων. Οι αντιδράσεις στην πόλη, μετά τα συμβάντα ήταν μεγάλες. Τις αμέσως επόμενες ημέρες διοργανώθηκαν ογκώδη συλλαλητήρια με μαζική συμμετοχή αγροτών και εργατών, για να καταδικάσουν τα έκτροπα που δημιουργήθηκαν. Εργατικά και αγροτικά σωματεία αποχώρησαν από συνδικαλιστικά όργανα που έλεγχε το ΚΚΕ, ενώ η Ισραηλιτική κοινότητα της πόλης, κάτω από το βάρος των αντιδράσεων, διέγραψε τα μέλη της τα οποία συμμετείχαν στα επεισόδια, και είχαν συλληφθεί. Το ΚΚΕ, μέσω κυρίως του «Ριζοσπάστη», προσπάθησε να δώσει μια μελοδραματική και μυθιστορηματική απόδοση στα όσα έγιναν, αλλά δεν έπεισε παρά ελάχιστους. Τις ανταποκρίσεις από τα Τρίκαλα, έδινε στον «Ριζοσπάστη» ο Γ. Σιάντος. Οι συλληφθέντες έπεσαν τελικά στα «μαλακά», παρά το γεγονός ότι η αρχική εισήγηση του εισαγγελέα, πρότεινε βαριές ποινές.
Προσπαθήσαμε, όσο πιο σύντομα ήταν δυνατό, λόγω χώρου, μέσω των τοπικών εφημερίδων, και διατηρώντας την γλώσσα και την ορθογραφία της εποχής, να αποδώσουμε τα γεγονότα του 1925 όπως πραγματικά έγιναν, και που αποτελούν σημείο αναφοράς για την αριστερά στην Ελλάδα. Τελικά, όπως αποδεικνύεται, όλοι οι μύθοι, με η χωρίς δράκο, κάποτε τελειώνουν.
Χρήστος Τσιόλας
- (1) Την ύπαρξη όπλων από την μεριά των Παλαιών Πολεμιστών, παραδέχεται, ένα από τα ηγετικά στελέχη της οργάνωσης ο Αλ.Γκούντας, ο οποίος σημειώνει: «Κατέχονταν από τέτοιο πνεύμα οι παλαιοί πολεμιστές ώστε άρχισαν να μας φέρνουν πιστόλια για να χρησιμοποιηθούν σε επανάσταση, αν γίνει. Φυσικά οι ίδιοι είχαν κρατήσει για τον εαυτό τους άλλα. Θυμάμαι ότι μας έφεραν περισσότερα από 25. Επειδή δεν ξέραμε τι να τα κάνουμε, τα κρύψαμε ανάμεσα στις μπάλες από άχυρο στην αποθήκη του Θανάση Κωστίμπα».. Λάζαρου Αρσενίου « Το Κίνημα των Παλαιών Πολεμιστών και οι δράση του στη Θεσσαλία, σύμφωνα με τις αναμνήσεις του Αλέκου Γκούντα. Περιοδικό ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ τόμος 30ος. 2010.
- (2) Αρχικός ομιλητής, είχε προγραμματιστεί να είναι ο Νικόλαος Ματούσης. Στέλεχος του ΚΚΕ εκείνη την εποχή, και με έντονη δράση. Ο Ματούσης επικαλέστηκε ασθένεια και δεν ήταν παρών στη συγκέντρωση, για αυτό και μίλησε ο κουρέας Καραγκούνης. Ο Ματούσης παραπέμφθηκε σε δίκη για τα επεισόδια, και στην απολογία του, «συγκίνησε», σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη». Στην διάρκεια της κατοχής ο Ματούσης θα είναι ένας από τους επικεφαλής της προδοτικής οργάνωσης «Βλάχικη Λεγεώνα», όπου οραματίζονταν την δημιουργία «αυτόνομου κράτους» Βλάχων στην Πίνδο. Πέθανε στη Λάρισα το 1991.
- (3) Το συγκεκριμένο αίτημα των κομμουνιστών προκαλεί έκπληξη. Η αναφορά για ύπαρξη «φασιστικών οργανώσεων» στη Θεσσαλία το 1925 δείχνει ότι οι θεωρίες του μεσοπολέμου γνώρισαν γρήγορη εξάπλωση. Λίγα χρόνια αργότερα, ο «Ριζοσπάστης» θα καταγγέλλει στην Θεσσαλία, την ύπαρξη του κινήματος των «αγροτοφασιστών», στο οποίο ηγείται(μεταξύ άλλων) ο Απ. Παγκούτσος, πρώην στέλεχος του Αγροτικού Κόμματος, ο οποίος είχε συμμετάσχει στα επεισόδια των Τρικάλων του 1925, και είχε ξυλοκοπηθεί, ως «κομμουνίζων» από πολίτες.
Από το 13ο τεύχος του περιοδικού "Μαίανδρος"
